İstanbul, 6.2 ile sallandı: Türkiye ‘depreme uygun kentleşmede’ sınıfta kaldı
Marmara Denizi açıklarında peş peşe meydana gelen zelzelelerin akabinde en çok tartışılan bahislerden biri de afet risk idaresi ve kent planlaması oldu. Uzmanlar ihtarlarına devam ederken; Toplum Çalışmaları Enstitüsü’nün mevzuyu birçok parametreden ele alan kapsamlı çalışması yine gündem oldu.
“Türkiye’nin Kentleşme Raporu” isimli raporda Türkiye’nin 1950’lerde başlayan süratli kentleşme süreci, plansız yapılaşma ve afet risk idaresindeki yetersizliklerden kaynaklanan problemler ele alındı.
Marmara, Van ve Kahramanmaraş sarsıntıları üzere büyük ölçekli felaketlerin ortaya koyduğu yapısal eksikliklere dikkati çeken çalışma, sıkıntıları kentleşme siyasetlerinin tarihî gelişimi çerçevesinde inceleniyor.
Türkiye’de kentsel planlama anlayışının tarihi olarak merkeziyetçi ve kısa vadeli çıkarlara odaklı bir modelden öteye geçemediğine değinilen araştırmada, şu sözlere yer verildi:
“Bu durum, planlamanın uzun vadeli vizyon eksikliği, lokal dinamiklerin göz gerisi edilmesi ve toplumsal iştirakin sonlu olması üzere temel meseleleri da beraberinde getirmiştir. Son yıllarda yapılan kentsel dönüşüm projeleri, ekseriyetle rant odaklı yaklaşımlar nedeniyle toplumsal ve çevresel problemleri daha da derinleştirmiştir.
Son yıllarda yaşanan sarsıntılar, seller üzere felaketler ise bu anlayışın ne derece yetersiz olduğunu açıkça ortaya koymuştur. Bilhassa yaşanan zelzeleler sonrasında gözlemlenen altyapı çökmeleri, koordine edilmemiş kurtarma çalışmaları ve dayanıksız yapılaşma, mahallî dinamikleri yok sayan kapalı planlama uygulamalarının sonucudur. Bu felaket, kent planlamasında dayanıklılık ve topluluk odaklı yaklaşımların hayati değerini bir defa daha vurgulamıştır.”
ULUSLARARASI TECRÜBELERİN ORTAYA KOYDUĞU SONUÇ: AÇIK PLANLAMA
“Uluslararası tecrübeler açık planlama anlayışının başarılı uygulamalarını gözler önüne sermektedir” denilen araştırmada, toplum iştirakini merkeze alan, dayanıklılığı ve esnekliği önceliklendiren, birebir vakitte lokal dinamiklere uygun tahliller sunan bu planlama anlayışının, Türk kentlerinin daha sürdürülebilir, kapsayıcı ve yaşanabilir hale gelmesi için kritik bir adım olacağı vurgulandı.
Araştırmada açık planlama anlayışı, şu sözlerle anlatıldı:
“Planlama süreçlerinin halkın etkin iştirakiyle şekillenmesi büyük kıymet taşımaktadır. Halkın kente dair gereksinim ve önceliklerini belirleyebileceği platformlar oluşturulmalı ve bu süreçler karar alma sistemlerine entegre edilmelidir. Böylelikle lokal bilgi ve toplumsal muhtaçlıklar, kentsel gelişim projelerine dahil edilerek daha tesirli ve kapsayıcı tahliller üretilebilir. Tıpkı vakitte, kentsel yapılar, süratli değişen ekonomik, toplumsal ve çevresel şartlara ahenk sağlayacak biçimde esnek bir yapıda tasarlanmalıdır.
Esneklik, farklı gereksinimlere karşılık verebilmek için çeşitliliği ve yeniliği teşvik ederken; dayanıklılık bu yapıların uzun ömürlü olmasını ve toplumsal krizlere karşı direnç göstermesini sağlar. Bu iki öge, kentlerin hem bugünkü hem de gelecekteki zorluklara karşı hazırlıklı olmasını mümkün kılar. Bunun yanı sıra, memleketler arası âlâ uygulamalardan öğrenmek ve bu tecrübeleri Türkiye’nin mahallî dinamiklerine uygun biçimde uyarlamak da kıymetli bir adımdır.
Hollanda, Japonya, Danimarka ve Kolombiya üzere ülkelerdeki başarılı örnekler, sürdürülebilir ve kapsayıcı kentler inşa etme konusunda ilham verici modeller sunmaktadır. Diğer bir sözle planlama süreçlerinin bu unsurlar çerçevesinde yine tasarımı, Türk kentlerinin yalnızca fizikî değil, toplumsal ve kültürel manada da daha yaşanabilir, adil ve kapsayıcı bir yapıya kavuşmasını sağlayacaktır.”
YASAL ÇERÇEVENİN GÜNCELLENMESİ ŞART
Türkiye’de kentlerin değişen çevresel ve toplumsal gereksinimlerine karşılık verebilmesi için yasal çerçeve uzun yıllardır imar planları, kentsel dönüşüm kanunları ve büyükşehir belediyelerinin yetkilerinin genişletilmesi üzere düzenlemelerle şekilleniyor.
Ancak rapora nazaran bu düzenlemeler çoklukla sürdürülebilirlik, toplumsal iştirak ve etraf müdafaa unsurlarını tam manasıyla karşılayamıyor, plansız yapılaşma ve kimliksizleşen kentler üzere sıkıntıları da beraberinde getiriyor.
Rapora nazaran, kelam konusu dönüşüm sürecinde yönetişim ve yasal düzenlemeler de büyük bir değere sahip. Buna nazaran, kentlerin geleceğini şekillendiren siyasetlerin, mahallî halkın gereksinimlerini ve önceliklerini göz önünde bulunduran, şeffaf ve iştirakçi bir anlayışla oluşturulması gerekiyor.
