Rusya-Ukrayna Savaşı nasıl başladı, nasıl devam etti?
Rusya-Ukrayna Savaşı uzun yılları geride bırakırken, çatışmayı sona erdirmek için beklenen diplomatik süreç tekrar İstanbul’da şekillenmeye başladı. Rus heyeti, geçmişte üzerinde uzlaşıya varılan metinlerin temel alınmasını isterken, Ukrayna heyeti ise ülkenin toprak bütünlüğü ve milletlerarası güvenlik garantilerinin öncelik olduğunu vurguluyor.
Müzakere masasının tekrar kurulmasında jeopolitik dengelerdeki değişimlerin tesiri hissediliyor. Bilhassa ABD iç siyasetinde yaşanan gelişmeler ve Donald Trump’ın tekrar global diplomasiye dönüşü, görüşmelere başka bir boyut kazandırdı. Trump, “uygun olursa İstanbul’a gelebilirim” diyerek barış sürecine direkt dahil olma ihtimalini açık bıraktı. ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio’nun da Türkiye’de bulunması, Washington’un bu süreci desteklediğini gösteriyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in görüşmelere katılmaması, dikkat çeken bir öteki öge oldu. Kremlin, Putin’in direkt müzakerelere katılmadığını lakin heyetin İstanbul’a onun talimatıyla gittiğini açıkladı. Bu durum, Moskova’nın resmi çizgiyi korumakla birlikte, pazarlık alanı bırakmak istediği halinde yorumlandı.
Rusya, ‘tarafsız ve temassız bir Ukrayna’ vurgusuyla ilhak ettiği bölgelerin tanınmasını koşul koşarken, Ukrayna bu bölgelerin tamamının geri alınmasını ve NATO seviyesinde güvenlik garantileri sağlanmasını talep ediyor.
Öte yandan, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Ukraynalı başkan Volodomir Zelenski ortasında yapılan görüşmeden gelen birinci kareler basına bu türlü yansıdı.
BÜYÜK SAVAŞA GERÇEK…
2014’te başlayan ve 2022’de geniş çaplı bir işgale dönüşen Rusya-Ukrayna savaşı, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa’daki en büyük askeri çatışma olarak kabul ediliyor. Savaş, yüz binlerce kişinin vefatına, milyonlarca kişinin yerinden edilmesine ve Rusya ile Batı ortasındaki jeopolitik dengelerin altüst olmasına neden oldu.
Ukrayna ve Batılı müttefikleri bu savaşı nedensiz ve yasa dışı bir saldırganlık olarak tanımlarken, Rusya ise sık sık güvenlik tehditlerini, NATO’nun genişlemesini, ülkenin çevrelenmesini ve Rusça konuşan toplulukların korunmasını münasebet gösterdi.
Şubat 2014’te, Ukrayna’daki Meydan protestoları ve akabinde gelen Onur İhtilali, Rusya yanlısı Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in devrilmesiyle sonuçlandı. Bu gelişme, Rusya için bir kırılma noktası oldu; Kremlin, yaşananları Batı takviyeli bir darbe ve Ukrayna’nın Rusya’dan koparılması istikametinde stratejik bir saldırı olarak yorumladı.
Bu sürecin akabinde, askeri üniformaları olmayan Rus birlikleri Kırım’a girdi ve kısa müddette bölgedeki kritik altyapıyı ele geçirdi. Rusya, etnik Rusları ve Rusça konuşan halkları müdafaa gerekçesiyle hareket ettiğini öne sürdü. Mart 2014’te yapılan ve milletlerarası gözlemciler tarafından özgür ve adil olmayan bir ortamda gerçekleştiği belirtilen referandumun akabinde Kırım, Rusya tarafından ilhak edildi.
Ancak, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Avrupa Birliği ve pek çok ülke bu ilhakı milletlerarası hukuka alışılmamış, referandumu ise gayrimeşru ilan etti. BM Kuralı’nın 2(4) maddesi, kuvvet kullanarak hudutların değiştirilmesini yasaklıyor.
DONBAS’TA AYRILIKÇI GERİLİM
Nisan 2014’te, Ukrayna’nın doğusundaki Donetsk ve Luhansk bölgelerinde Rusya yanlısı silahlı kümeler, kelamda Donetsk (DPR) ve Lugansk Halk Cumhuriyetleri’ni (LPR) ilan etti. Ukrayna ordusu bu teşebbüslere sert karşılık verdi.
Kremlin, direkt askeri müdahaleyi uzun mühlet reddetse de uydu imgeleri, alandaki askerlerin tabirleri ve bağımsız araştırmalar, Rusya’nın Donbas’taki ayrılıkçılara direkt takviye verdiğini ortaya koydu. 2018 yılında Ukrayna bu bölgeleri resmi olarak “işgal altında” ilan etti.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Rusya’nın bu bölgeler üzerinde 2014’ten itibaren faal denetim sağladığı sonucuna vardı. 2015 yılında imzalanan Minsk II Anlaşması, çatışmayı dindirmeyi hedefliyordu, lakin hiçbir vakit tam manasıyla uygulanamadı.
Donbas savaşı, binlerce kişinin hayatını kaybettiği, cephe çizgilerinin değişmediği bir siper savaşına dönüştü.
2008 Bükreş Zirvesi’nde Ukrayna ve Gürcistan’a NATO üyelik kelamı verilmesi, Kremlin tarafından ‘kırmızı çizginin geçilmesi’ olarak değerlendirildi. Putin’e nazaran, 2014’teki Ukrayna ihtilali, Batı’nın Ukrayna’yı Rusya’dan koparma teşebbüsünün somutlaşmış haliydi.
TOPYEKUN İŞGAL
2021 sonu ve 2022 başında Rusya, Ukrayna sonu ve Belarus’a 150 binden fazla asker yığdı. Diplomatik telaffuzda hücum niyeti reddedilse de 21 Şubat 2022’de Rusya, DPR ve LPR’yi bağımsız devletler olarak tanıdığını ilan etti.
24 Şubat 2022’de ise Putin, bölgeye yönelik “özel askeri operasyon” başlattığını duyurdu. Gaye olarak “Ukrayna’yı askerden arındırmak ve Nazilerden temizlemek” sözleri kullanıldı. Lakin milletlerarası toplum bu açıklamayı bir mazeret olarak kıymetlendirerek, saldırıyı milletlerarası hukuka alışılmamış bir işgal olarak nitelendirdi.
Rusya’nın birinci amacı başşehir Kiev’i ele geçirmekti, fakat Ukrayna’nın direnişi, bu planı Nisan 2022 itibariyle başarısızlığa uğrattı. Birebir yılın Ağustos ayında, Ukrayna karşı ataklara başladı ve Harkiv ve Herson bölgelerinde toprak kazandı.
Eylül 2022’de Rusya, Donetsk, Luhansk, Zaporijya ve Herson bölgelerini ilhak ettiğini açıkladı. Lakin referandumlar özgür olmayan şartlarda yapıldığı ve halk iradesini yansıtmadığı gerekçesiyle global olarak tanınmadı.
YAPTIRIM TUFANI
Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’ya yönelik başlattığı topyekûn işgalin akabinde, ABD ve Avrupa Birliği başta olmak üzere birçok Batılı ülke Moskova’ya yönelik kapsamlı ekonomik yaptırımlar uygulamaya başladı.
Finansal sistemden güç bölümüne, teknoloji ihracatından ferdî varlıkların dondurulmasına kadar uzanan bu yaptırım dalgası, Rusya iktisadını memleketler arası piyasalardan büyük ölçüde izole etti.
SWIFT sisteminden birtakım büyük Rus bankalarının çıkarılması, Rusya Merkez Bankası rezervlerinin bir kısmına el konulması ve yüzlerce oligarkın mal varlıklarına el konulması, bu ekonomik ablukanın en dikkat cazibeli ögeleri ortasında yer aldı.
Enerji alanında ise Avrupa ülkeleri, yıllardır bağımlı oldukları Rus doğalgazı ve petrolüne alternatif arayışlarına sürat verdi. Almanya, Kuzey Akım 2 boru sınırını büsbütün iptal ederken, birçok Avrupa ülkesi sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ithalatını artırdı ve yenilenebilir güç yatırımlarına sürat verdi.
Batı’nın bu ekonomik yaptırımları, kısa vadede Rus iktisadını daraltmakla birlikte, Moskova’nın Çin, Hindistan ve Orta Doğu üzere alternatif ticaret ortaklarına yönelmesini de teşvik etti.
Yaptırımların kalıcı tesiri ise global güç istikrarları, jeopolitik bloklaşmalar ve tedarik zincirleri üzerinde derin izler bırakmaya devam ediyor.
SAVAŞ NASIL ÇIKMAZA GİRDİ?
2023’e gelindiğinde, savaş iki tarafın da küçük kazanımlar elde ettiği bir yıpratma savaşına dönüştü. Her iki taraf da ağır kayıplar verirken, cephe sınırı kıymetli ölçüde değişmedi.
Ağustos 2024’te, Ukrayna’ya bağlı ya da takviyeli güçler, Rusya’nın Kursk bölgesine hudut ötesi bir operasyon düzenledi. Bu gelişme, savaşın yalnızca Ukrayna topraklarıyla hudutlu kalmadığını ve yeni boyutlara evrildiğini gösterdi.
Rusya ise, sivillerin yaşadığı kent ve altyapılara yönelik bombardımanlarını artırdı. BM ve insan hakları kuruluşlarına nazaran, bu taarruzların pek birden fazla askeri gereklilik taşımıyor ve sivil halkın moralini gaye alıyor. Bu cins hareketler, milletlerarası insancıl hukuka nazaran savaş kabahati kapsamına giriyor.
Rusya’nın taraf olmadığı Uluslararası Ceza Mahkemesi, savaş hatalarına ait resmi soruşturma başlattı ve Putin de dahil olmak üzere birtakım Rus yetkililer hakkında tutuklama kararı çıkardı.
AĞIR İNSANİ BİLANÇO
Rusya-Ukrayna savaşı, hem jeopolitik bir hesaplaşma hem de insani bir trajedi olmayı sürdürüyor. Rusya, NATO’nun genişlemesini, Batı’nın kuşatma siyasetlerini ve etnik Rusların korunmasını münasebet gösterse de, bu argümanlar milletlerarası hukuk açısından bir devleti işgal etme hakkı doğurmuyor.
Rakamlara göz atacak olursak; yaklaşık üç buçuk yıldır devam eden Rusya-Ukrayna Savaşı, her iki taraf için de ağır insani ve askerî kayıplara yol açtı.
Ukrayna, bugüne kadar yaklaşık 46 bin askerini kaybettiğini, 390 binden fazla askerin ise yaralandığını açıkladı; ayrıyeten 12 bin 456 sivilin hayatını kaybettiği ve 28 binden fazla sivilin yaralandığı Birleşmiş Milletler raporlarına yansıdı.
Rusya tarafında ise bağımsız kaynaklara nazaran 70 binden fazla Rus askeri öldü, toplam askerî kaybın ise (ölü ve yaralı) 500 bini aştığı varsayım ediliyor.
Savaşın yıkıcı tesiri, demografik seviyede de kendini gösterdi: 3,7 milyon kişi ülke içinde yerinden edilirken, 6,9 milyon Ukraynalı da yurt dışına kaçarak mülteci pozisyonuna düştü.
Bu bilgiler, savaşın yalnızca cephede değil, sivil hayatta da nasıl bir yıkım yarattığını çarpıcı biçimde ortaya koyuyor.
Savaşın ne vakit sona ereceği belirsizliğini korurken, yalnızca toprak değil, memleketler arası tertibin geleceği, gücün meşruiyeti ve 21. yüzyılda savaşın kuralları da alanda test ediliyor.
