Çocuklarda obezite neden artıyor?

Getty Images

Türkiye’de obez çocukların oranı artıyor. Uzmanlar, bu artışta ekran karşısında geçirilen mühletin kritik değer taşıdığında hemfikir.

Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), obeziteyi “Sağlığı bozacak ölçüde bedende olağandışı yahut çok yağ birikmesi” olarak tanımlıyor. Obezite, uzunluk ve kiloya dayalı beden yağı ölçüsünün (vücut kitle indeksi) 30 yahut daha yüksek kıymete sahip olduğu durumlarda ortaya çıkıyor.

Araştırmalar, çocuklarda görülen obezitenin çarpıcı bir formda arttığını gösteriyor. Dünyada 5-19 yaş ortası 160 milyon obez çocuk var. Ergenlik devrinde görülen obezite 1990’dan bu yana dört katına çıktı.

Peki Türkiye’de durum ne?

Bu alanda en kapsamlı araştırma, Sağlık Bakanlığı tarafından 2016 yılında yapıldı. İlkokul çağındaki çocukların örneklem seçildiği bu araştırmaya nazaran, çocukların yüzde 10’u obez, yüzde 25’iyse fazla kilolu.

Akıllı telefon, tablet üzere teknolojik aygıtların kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte çocuklarda fizikî aktivitenin azalması ve beslenme alışkanlıklarının olumsuz istikamette değişmesi, öne çıkan iki sebep olarak görülüyor.

Endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Dilek Yazıcı, “Çok süratli bir biçimde artıyor. Evvelce buz dağının ucunu görüyorduk fakat artık buz dağı büsbütün ortaya çıkmaya başlıyor” diyor.

Türkiye Obezite Araştırma Derneği’nin lider yardımcısı olarak vazife yapan Prof. Dr. Yazıcı, bir hastalık olarak tanımlanan obezitenin karmaşık bir yapısı olduğu görüşünde.

“Enerji alımındaki artış ve güç harcanmasındaki azalma sonucu bedenin istikrarı bozuluyor. 2010’da iPhone’un çıkmasıyla obezite sıklığı direkt artmaya başladı. Zira bütün gün ellerinde bu aygıtlarla çocuklar hareketsiz bir biçimde oturuyorlar.”

Çocukluk çağı obezitesi üzerine çalışanlar, sıhhatsiz yiyeceklerin çok ucuz ve kolay ulaşılabilir olmasının değerli bir sorun olduğunun altını çiziyor.

Ayrıca, besin bedeli düşük paketli besinler, ayaküstü tüketilebilecek fast food yiyecekler, şekerli ve gazlı içeceklerin özendirilmesi de sorunu derinleştiriyor.

Öte yandan ebeveynler “Büyüyünce verir”, “Boya gider”, “O daha çocuk, yakar” üzere savunmalarla kilo sıkıntısını süreksiz görme eğiliminde olabiliyor.

Araştırmalar, bunun tam karşıtını söylüyor. Çocukken fazla kilolu ya da obez olanların bu sorunu yetişkinliğe taşıma ihtimalleri epeyce yüksek.

Prof. Dr. Yazıcı, çocukluk çağında edinilen sıhhatsiz beslenme alışkanlığının ömür uzunluğu devam edebileceğini vurguluyor.

Ayrıca çocukluk çağında çok kiloya bağlı olarak ortaya çıkan diyabet, kalp hastalığı, yüksek tansiyon üzere hastalıklar yetişkinlikte de devam edebiliyor.

Çocuklar şişmanlatıcı bir etrafta yaşıyor

Obezite, son yıllarda hem dünyada hem de Türkiye’de bir halk sıhhati sorunu olarak ele alınıyor. Bunun nedeni hastalığın yaygınlaşması.

Halk sıhhati uzmanı Prof. Dr. Sibel Sakarya’ya nazaran çocuklar şişmanlatıcı bir etrafta yaşıyor ve bu durum obezitenin artmasına sebep oluyor.

“Bir çocuğun, içinde yaşadığımız dünyada şişmanlıktan kaçması epeyce sıkıntı. Cep telefonu kullanımı, bilgisayar oyunları, influencer denen bireylerin kullandığı bir kadro stratejiler, eser yerleştirme üzere formüllerle sıhhatsiz yiyeceklerin reklamının yapılması üzere faktörleri bir düşünün. Çok kentleşme nedeniyle çocukların oyun oynayacağı alanlar da kısıtlı. Şişmanlatıcı bir dünyada ve etrafta yaşarken şişmanlamamak hayli güç. En kolayından marketlerde alışveriş yaparken bile çocuklar bu sanayinin kurduğu tuzaklara düşüyorlar. Ziyanlı yiyeceklerin konulduğu raf yüksekliği bile çocukların basitçe görebileceği formda ayarlanıyor.”

‘Yoksul çocuklar obeziteden daha çok etkileniyor’

Obezite tüm çocukları birebir biçimde etkilemiyor. Fakir çocukların obeziteden daha çok etkilendiğini belirten Prof. Dr. Sakarya, “Bu, eşitsizlikleri geliştiren ve derinleştiren bir sorun” diyor ve şöyle devam ediyor:

“Gıda güvensizliği denen bir sıkıntımız var. Sağlıklı besine daima erişimi olmayan fakir kesitler besine ne vakit ulaşabilirlerse ondan olabildiğince çok faydalanmak istiyorlar. Zira ‘Bir daha bulabilir miyim?’ kaygısı var.”

Gıda enflasyonunun yüksek seyrettiği Türkiye’de, sağlıklı beslenmek bir bütçe sorunu haline geldi.

Türkiye, 38 OECD ülkesi ortasında besin fiyatlarının en çok arttığı ülke.

TÜRK-İŞ’in Kasım 2024’te açıkladığı sayılara nazaran dört kişilik bir ailenin açlık sonu 20 bin 562 TL’ye yükseldi. Bu sayı 2025 için açıklanan minimum fiyatın neredeyse tamamına denk geliyor.

Prof. Dr. Sakarya, yoksulluğun besin tercihini direkt etkilediğini vurguluyor.

“Sağlıklı besinlerin fiyatlarının yüksek olması sebebiyle fakir bölümler, daha ucuza karnını doyurabilecek karbonhidrattan şekerden güçlü fakat mineralden, vitaminden yoksul besinleri alıyor. Yani yoksulluk ve obezite ortasında giderek güçlenen bir bağ var.”

Düzenli beslenmenin obezitenin gelişimini engellediğini belirten Prof. Dr. Sakarya, öğün atlayan ve bilhassa kahvaltı yapmadan okula giden çocukların obeziteye yatkınlık gösterebileceğini söylüyor.

Uluslararası Öğrenci Kıymetlendirme Programı’nın (PISA) 2022 sonuçlarına nazaran Türkiye’de beş öğrenciden biri hafta en az bir kere öğün atlıyor. Öğrencilerin yüzde 1,9’u ise “her gün” ya da “neredeyse her gün” öğün atladığını bildiriyor.

Okullarda fiyatsız bir öğün sağlıklı yemek ve pak su verilmesinin, kamu otoritesinin alabileceği en kritik tedbirlerden biri olduğu belirtiliyor.

Türkiye’de hangi tedbirler alınıyor?

Sağlık Bakanlığı’nın 2024-2028 aksiyon planı, obezitenin 5 yılda kademeli olarak azaltılmasını hedefliyor.

Bu doğrultuda, besin etiketlerinin tüketiciler tarafından daha anlaşılabilir olması için yeni düzenlemeler yapılması bekleniyor.

Prof Dr. Yazıcı, Türkiye’de gıda etiketlerinin anlaşılır olmadığı ve güç okunduğu görüşünde. Yazıcı, sıhhat okuryazarlığının artırılması için hakikat ve ayrıntılı bilgi verilmesi gerektiğini söz ediyor.

“Avrupa’da bu besinler için besinlerin etiketlerinde trafik lambası üzere kırmızı, sarı ve yeşil göstergeler konulmuş. Mesela, bu sistem burada da uygulanabilir.”

Öte yandan 2016’da Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın çıkardığı genelgeyle okullarda kızartma, cips, çikolata, gofret, şeker, kek ve tatlandırıcılı içecek üzere eserlerin satılması yasaklandı.

Uzmanlar bu düzenlemenin birçok olumlu tesiri olduğunu belirtiyor. Fakat birinci ve ortaokul kademesiyle hudutlu tutulan bu düzenleme, lise seviyesinde uygulanmıyor.

• ‘Dünyada 1 milyardan fazla kişi obez’: Son araştırmada Türkiye ile ilgili hangi tespitler var?
• Türkiye’de yetişkin nüfusun yaklaşık üçte biri obez
• ‘Aşırı işlenmiş gıdalar’ hangileri ve sıhhatinizi nasıl etkiliyorlar?