‘Ayasofya sadece bizim değil!’
Ayasofya’da onarım çalışmaları bir müddettir devam ediyor. Yakın vakitte açıklama yapan Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, 1486 yıllık tarihi yapıda ibadete orta vermeden yürütülen onarım ve güçlendirme çalışmalarının bir kısmının tamamlandığını, kalan kısımların ise titizlikle sürdürüldüğünü söz etti. Bu kapsamda, ana kubbenin tarihindeki en geniş ve kapsamlı onarım sürecine alındığı da duyuruldu. Tüm gelişmeler akıllara Ayasofya’da onarımın ve konservasyonun neden çok değerli olduğu sorusunu getirdi. Mevzuyla ilgili gazetemize açıklamada bulunan geçmiş periyot Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay, “Umarım bu tamir sürecinde siyasi tercihler öne çıkmaz” sözlerini kullandı.
Ayasofya’nın yeryüzünün en büyük, en eski mabetlerinden biri olduğunun altını çizen Günay, “Hırıstiyanlara da müslümanlara da 1500 yıl hizmet ettikten sonra 1935’te isabetli bir kararla insanlığın ortak bedeli olarak korunmaya alınmış ve müze yapılmıştı. Müze olmasına rağmen insanların içinde sessizce ferdi ibadet yapmalarını engelleyen bir yasak yoktu. Bir köşesinde namaz kılmak da mümkündü. Yakın yıllarda siyasi bir kararla tekrar mescide dönüştürüldü ve ortadan geçen kısa müddette görülmedik ölçüde tahribatlar yaşandı. Kapılar başta olma üzere çeşitli tarihi süslemeler koparıldı, tahrip edildi ve parçalandı. Ayrıyeten günün beş vaktinde insanların kalabalık biçimde içeride bulunması ve ibadet yapmasının bu 1500 yıllık yapıya vereceği ziyan da düşünülmediği için artık yine onarım muhtaçlığı doğdu” diyor.
Günay, Ayasofya’nın mescide çevrilme sürecinde yüksek sesle itiraz eden kendisinden öbür devlet ve siyaset insanı çıkmadığını belirtiyor ve şöyle devam ediyor; “Ayrıca Ayasofya, daima onarım çalışmaları, muhafaza çalışmaları yapılması gereken müstesna bir tarihi eser. Anımsayacaksınız içinde yıllarca neredeyse yapının ayrılmaz kesimi haline gelmiş tamirat iskelesi vardı. O periyot, iskele bazen kaldırıldı, bazen ise yer değiştirdik. Artık tasa etmemiz gereken bu tamirat sürecinde siyasi bir kadro tercihlerin öne çıkarılması…
Sanat tarihçileri, arkeologlar ve mevzuyla ilgili bilim insanlarının yol göstericiliğinde ihtimamlı bir çalışma yapılması gerekir. Ayasofya bizim korumamazdadır lakin yalnızca bizim değildir. İnsanlığın büyük ve özgün birtakım kültür varlıkları üzere dünyanın ortak pahasıdır. Bu dikkatle korunmalı ve geleceğe taşımaya çaba edilmeli.”
‘HER UZMANIN İŞİ DEĞİL’
Ayasofya’yı yakından tanıyan ve çalışmaları bulunan ressam müellif ve sanat tarihçisi Gürol Sözen’e “Ayasofya’nın onarımında neye dikkat edilmeli” sorusunu yönelttik. Zira Sözen’in 2011 tarihinde Türkçe ve İngilizce yayımlanan, büyük boyutta ve özel fotoğraf çekimleriyle 510 sayfalık bir kitabı var. “Anadolu topraklarında mozaik.” Artık hayatta olmayan müellifimiz Özgen Acar, “kendi alanında bir başyapıt” diye tanımlamıştı bu kitabı. Ayrıyeten bu kitapta Türk ve dünyaca ünlü Bizans ve Uzak Doğu uzmanı ve öğretim üyesinin yazıları yer almıştı. Kitap Amerika’da üniversitelerde gündem oluşturmuştu. Üstelik Sözen, uzun müddet Ayasofya ve iç kubbedeki mozaikleri yakından tanıyor, bununla ilgili de özel fotoğrafları bu kitapta yer alıyor.
Sözen, “Ayasofya’da onarım ve konservasyon çok değerli. Her uzmanın işi değil. Batılı muharrirler tarafından, galerideki Deesis yada mahşer bahisli 11. yy. olarak tanımlanan mozaikler ‘Rönesans’ı etkilemiştir’ demeleri boşuna değil. Unutmayalım: ‘Her kültürel geçmiş benim de geçmişimdir.’ Üstelik Mimar Sinan’ın kubbeyi koruyan payandaları ve Sultan Abdülmecid’in muhafazaya aldırdığı, mimar Fossati’ye açtırdığı mozaikler ile kubbede yer alan, hattat Kazasker İzzet’in mozaiklere dokunmadan yazdığı çizginin art planında hürmet vardı. Kubbede mozaikler ile çizgi yanyanadır. Güya uygarlık ismine bir müsamaha ve paha verme. Ayrıyeten, Kazasker İzzet Efendi’nin mimariye dokunmadan asmalı ahşap büyük levhalara yazdığı sınırlar bugün de geçerliğini koruyor. Hepsini yakından gördüm. Ne demem gerek bilmiyorum; Endişem, ne yaparsanız yapın lakin bin kere düşünün. Geçmişin özüne dokunmak her babayiğidin işi değil. Söyleyebileceğim tek şey: Gelecek için bir geçmiş olmalı” diyor.
AYASOFYA’NIN GEÇMİŞİ
Ayasofya’nın geçmiş devir müdürü sanat tarihçisi Erdem Yücel, yapının birçok onarımında bulunmuş bir isim. 1982-95 yılları ortasında muhakkak aralıklarla toplam 10 yıl 2 ay müdürlük misyonu yapan Yücel, bu müddet zarfında iki defa gidip gelmiş fakat periyodun en uzun süre müze müdürlüğü yapanlarından…
Yücel, Ayasofya’nın kubbesinin kuzeye baktığını ve rüzgârlara açık olduğunun altını çiziyor. Yücel, “Kubbenin kurşun örtüsü vakit zaman kırılıyor ve anında tamir yapılmazsa içeriyi de etkilediği için büyük sıkıntılara neden oluyor. Benim dönemimde, iç yerde kubbenin altında mozaik ve bezemelerde sıva kalıpları düşmeye başlamıştı, onarım için o devir ilgili yerlere başvurmuştuk. Burada değerli olan kesinlikle kurşun ustasının olması gerekli. Müdür olduğum yıllarda tekraren bakanlığa kurşun ustası ve elektrikçi takımı için müracaatta bulundum. Lakin alışılmış ki bakanlıktan bu kadroyu alamadım. Yapının aşikâr aralıklarla tamirata gereksinimi var bu sistemi oturtmak lazım ancak işin usta isimleri olmalı” diyor ve ekliyor, “Bir yapı hem müze hem de ibadete açık olmamalı. Ayasofya müze olarak kalmalı. Umarım ileride tekrar müze olur.
