Ceza hukukçusu Prof. Dr. Soyaslan eğitim ve hukuk sisteminin yetersizliğine dikkat çekti: ‘Cehalet suçu tetikler’

Prof Dr Doğan Soyaslan Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.

– UYGUN Parti’li Ayyüce Türkeş’in babası Alparslan Türkeş’in mezarını ziyareti sırasında olaylar oldu, bir gün sonra Özgür Özel atağa uğradı, siyasette şiddetin artmasının nedeni nedir?

Öncelikle biz, toplum olarak şiddete yatkınız. İhkâk-ı hak kültürü, yani herkesin gücünü kullanarak kendine nazaran, kendinin olduğunu tez ettiği hakkı zorla alması bizim toplumumuzda epeyce yaygın.

Ayyüce Türkeş’e karşı yapılanlar Türk töresine karşıttır. Ayyüce Türkeş’in Sinan Ateş cinayeti ve açılımla ilgili açıklamaları birilerini rahatsız ediyor olmalı. Bu nedenle göz dağı veriyor olabilirler. Meğer farklı kanılara hürmet göstermek gerekir.

– ‘İhkâk-ı hak kültürü yaygın’ dediniz, neden?

Soruşturma, kovuşturma, cezalandırma sistemi tesirli değil. Çubuk’ta Kemal Kılıçdaroğlu’na hücum oldu, kamu vicdanında beklenen ceza verilmedi, üç yılın altında mahpus cezası verildi ve verilen cezalar ertelendi. Devlet üstüne gitmedi. Cezasızlığı görenler kendilerinin de cezalandırılmayacağını düşünürler. Cezasızlık onları suça teşvik eder.

– Bu stil şiddet olaylarında siyasalların kullandığı sert üslubun tesiri nedir?

Siyasi üslup suça tahrik ediyor. Beşerler kendilerini inanç içinde hissetmiyorlar. Şiddette siyasalların büyük vebali var. Evvel halkın önünde olanların, en çok da siyasalların hadlerini bilmeleri, “Nereye kadar, ne konuşmalıyız” demeleri lazım. Siyasalların konuşmalarının iktisatta de sonuçları oluyor. Kelamlarıyla borsaya, dövize, yatırımcılara tesir ediyorlar. İBB’ye yönelik operasyonun milyarlarca doların dışarı kaçmasına neden olduğu söyleniyor. Yatırımcı “Huzursuzluk var, kaos var, hukuk yok, gelmem” diyor. 

– Evlatlarını öldüren birinin koşullu tahliye edilmesinin hukukî açıklaması nedir?

Bu kişinin çocuklarını öldürdüğü yıl olan 2004’te ağırlaştırılmış müebbet cezası yoktu. Yalnızca müebbet vardı. Mahkeme iki müebbet vermiş. O zamanki ceza ve infaz kanunlarına nazaran iki müebbet alan 20 yıl sonra kurallı tahliye ediliyordu. 2005 yılında Yeni TCK ile cezalar artırıldı. Fakat bu artırım bahsi geçen faile uygulanamaz, zira aleyhe kanun geçmişe yürümez. 

Şartlı tahliye müddeti içinde cürüm işleyen kişi, olağan olarak çekmediği süreyi çeker. Belgeyi görmeden kesin bir yorum yapmak mümkün değildir.

– Neden 16 yılda çıkıyor?

Çünkü 2020’de pandemiden ötürü cezalarda indirim oldu. Ayrıyeten 20 yıl üzerinden her ay 6 gün indiriliyordu.

– Kelam ettiğiniz bu indirim nedir?

Haziran 1978’de “her ay altı gün indirim” kabul edildi ve bir indirim de oradan geldi. Pandemiden evvel üç yıllık daha indirim vardı. 2020 yılında pandemi hasebiyle yapılan değişiklikle 6 yıl ceza alan kişi içeri girmiyordu. O denli olunca bu adam 16 yılda çıktı. Yani kararlar o denli. 

‘YER AÇMAK İÇİN AF ÇIKIYOR’

– Neden bu kadar çok indirim uygulanıyor?

Cezaevleri çok dolu. İçeride 400 bin kişi olduğu söyleniyor. 2002’de 30 bini tutuklu, 40 bini hükümlü toplam 70 bin kişi vardı. AKP iktidara geldiğinde 3-4 bin kişiyi affetti, cezalarda indirim yaptı. Cezaevlerinde yer açmak için sık sık af çıktı, kala kala bu ceza kaldı. 

– Kurallı tahliyeye karar verenler kim, karar verirken neleri dikkate alıyorlar ve ne kadar profesyoneller?

Cezaevlerinde idare ve gözlem kurulu var. İçinde güvenlik vazifelileri, infaz memurları, cezaevi müdürü, doktor yer alıyor. Bu heyet, “Hükümlü ne yapıyor, spora katılıyor mu, kitap okuyor mu, dini toplantılara gidiyor mu, arbede çıkarıyor mu, toplumsal olarak öteki mahkumlarla geçinebiliyor mu, cezaevi disiplinine riayet ediyor mu” diye bakar. Bunlara uyuyorsa “iyi halli” demektir.

– Tüm bunlara uyması “iyi halli” olduğu manasına gelir mi? 

Evet gelir. Bilhassa infaz memurları ile uyumlu olması, cezaevi sistemini bozmayışı âlâ halli olması manasına gelir. 

– Nedir hatası arttıran etmenler?

Türkiye son 50 yılda köylerden kentlere toplandı. Buna ek olarak, Suriyeliler geldi. Bütün bunlar kültür kaosu, uyuşmazlığı doğurdu. Farklı anlayışlar hatanın sebeplerindendir. Hataları ekonomik ezalar da arttırdı.

– Pekala cezaları artırmanın hatası azaltmada tesiri var mı?

Elbette hatalıyı cezalandırmak gerekir. Aksi halde hataların önüne geçilemez. Lakin cezalandırma tek başına yetmez. Ceza, çaba araçlarından yalnızca birisidir. Lakin ekonomik yokluğa deva bulamazsan, insanların karnını doyuramazsan, aileden, çocukluktan başlayarak eğitimini veremezsen, sorumsuz başıboş yetiştirilirse, ceza, tek başına işe yaramaz. Eğitimin yokluğu cehaleti getirir. Cehalet de kabahati tetikler. Özetle; makûs iktisat idaresi, köyden kente göç, bunun üzerine sığınmacıların gelmesi ile çıkan kültürel kaos ve cezasızlık; suçluluğu, şiddeti artıran etkenlerdir.

– Anne, baba, evlat cinayetlerinin hukuken bir farklılığı var mı?

Elbette vardır. Cezaları daha ağırdır. Evladını öldürecek kadar cani ve makûs olan adamı kanunlar her yerde daha ağır halde cezalandırırlar. Lakin evladını öldüren kişi, hele hele başka evladını takip edip yaralamışsa kolay kolay bırakılmaz, bırakılmamalıdır. Cezaevinden çıktıktan sonra bir iş verilmeli, daima kontrol altında olmalıdır. Yani toplumu bu türlü insanlardan korumak için bu şahısları ölünceye kadar denetim altında tutmak lazım. 

– Yurt dışında emsal örneklerin cezası nedir?

Almanya şiddet suçluları, ABD’nin kimi eyaletlerinde de cinsel hatalılar için rehabilitasyon merkezlerinde tehlikelilikleri geçene kadar infaz sonrası tutuklanma önlemi uygulanır. Mahkumlar cezasını çektikten sonra salıvermeden evvel gerekli araştırmalar yapılarak şiddet eğilimleri devam ediyorsa rehabilitasyon merkezlerinde tutulurlar. Bu yerlerde tedavi ve eğitim önlemleri uygulanır. Toplum açısından tehlike arz etmeyene kadar bu merkezlerde tutulurlar.

Keza Fransa’da 15 sene ve daha fazla mahpus cezasına mahkum edilmiş, sahip oldukları kişilik bozuklukları sebebiyle tekrar kabahat işleyeceği ve hasebiyle tehlike arz ettiği bedellendirilen mahkumlar için güvenlik tutuklaması uygulaması mevcuttur. Bu kimselere özel güvenlik merkezlerinde tıbbi, toplumsal ve ruhsal takviye ve tedavi hizmeti verilerek tehlikeliliği ortadan kaldırılmaya çalışılır. Toplum için tehlikelilik kalmayınca özgür bırakılır. Kanaatimce biz de artan şiddet suçluluğu ve cinsel hatalar karşısında, bu tıp hatalılar için benzeri bir uygulama yapmalıyız. 

– Saldırgan tabirinde “anlık” olduğuna vurgu yapıyor, planlı olmasıyla spontane olması ortasındaki fark nedir?

Düşünülür, hesaplanırsa ceza ağırlaşma nedenidir. Zira kişinin tehlikelilik derecesi ağırdır. Bahsi geçen kişi muhtemelen bunu biliyor, bunu akıl edebiliyor ve sözünü ona nazaran veriyor. Ben akının tesadüf olduğuna inanmıyorum. Kamuoyuna yansıyan sözler, sıradan bir adamın tabirleri değil. Profesyonel birisi yazmış yahut yazdırmış üzere.  

– Bu türlü olaylarda “ani” olduğuna nasıl kanaat getirilir?

Ani hareket beklenmeyen harekettir. Olayda ani bir hareket yoktur. Fail aksiyon yapacağı yere gelmiş, keşif yapmış ve Özel’in çıkışını beklemiştir. Planlı hareketin cezası daha fazladır.

– Kendi başına hareket etmiş olma ihtimali nedir? 

Ben bu adamın ardında birilerinin olduğuna inanıyorum. Onlar yönlendirmiş olabilir. Özgür Özel’in arabasının kapalı otoparka alınmaması çok değerli bir nokta. Neden alınmadı, yanıtlanmalı. Zira Özgür Özel, ana muhalefet partisinin lideri, protokolde üst sıralarda. Failin HTS kayıtlarına bakılmalı, otelin etrafındaki kamera imgelerine bakılmalı. 

– CHP lideri Özel, grup toplantısında bu kişinin İBB’ye gelip, İmamoğlu’na suikast yapılacağını anlattığını, kendilerinin de bunu yetkililere bildirdiklerini söyledi. Siz eski bir savcısınız, ne yapılmalı bu türlü bir durumda? 

İmamoğlu’na suikast savı çok önemli araştırılması gereken bir husustu. Birebir adam 2 ay sonra ortaya çıkıp Özgür Özel’e saldırdı. Bu kişinin ilişkilerin araştırılması, sorgulanması gerekirdi. Kim söyledi, niye söyledi? Keza bu olaydan hareketle buraya bu adamı kim getirdi? HTS kayıtlarına bakılır, kimlerle konuşup, görüştüğü tespit edilir. 

– Elinde kesici bir alet olsaydı, vefatla sonuçlanabilir ve Özgür Özel’in pozisyonu nedeniyle bu olay ülkeye büyük bir ziyan verebilirdi, şu an bu türlü bir durum kelam konusu değil ancak ceza verilirken bu dikkate alınır mı yahut alınmalı mı?

Ceza belirlenirken bu göz önüne alınır ve münasebete de konur. Ben de kamu görevlisiyim. Fakat Özgür Özel’e yapılan bir atak ile bana yapılan atak tıpkı olmaz, farkı vardır. Ona yapılan bir taarruz halkın vicdanını ağır bir biçimde sarsar. 

‘SALDIRI İKTİDARI YIPRATTI, ÖZGÜR ÖZEL’İ BÜYÜTTÜ’

– Bu taarruzun siyasi sonucu ne olur?

Bu hücumla Özgür Özel’in önü kesilmek istendi, küçük düşürülmek istendi. Açılımla ilgili siyasetlerini gözden geçirmeleri istendi. “Bu mitingleri yapma, yapacaksan da ölçülü konuş” iletisi verilmek istendi. Fakat sonuca gelirsek bir; bu hücum öncelikle siyasi iktidarı çok yıprattı. İki; Özgür Özel’i halkın gözünde büyüttü.

– Öteki atak ve provokasyonlar olabilir mi?

Olabilir. Kaynağı ülke dışından olabilir. Ortadoğu kaynayan kazan üzeredir. Ülkemizdeki istikrarsızlık dış güçlerin çıkarınadır. Dileğimiz olmamasıdır. Halkın huzur içinde yaşamasıdır. 

– Adalet Bakanı, 2005’te yapılan değişikliğe dikkat çekti ve Özel’e saldıran kişinin bugünkü mevzuatta en az 36 yıl yatacağını belirtti, nedir değişiklikler?

Daha evvelki kanunda cezalar azdı. 1 yıl mahpus cezası alan 4 ay yattıktan sonra çıkıyordu. 1 Haziran 2005’de yeni bir kanun yürürlüğe girdi, cezalar artırıldı ve kararlar esnetildi.

– “Hükümler esnetildi” ne demek?

Hakimin takdirinin artırılması demek. 2002 yılında hükümete 600 unsurluk bir yasa tasarısı sunuldu. Fakat yeni gelen hükümet altı sene üzerinde çalışılan kanun tasarısı yerine kendilerine yakın kimselere altı ayda bir kanun yaptırmayı tercih ettiler. Milletvekilleri ve birtakım genç bilim adamı arkadaşlarımız kanunun husus sayısını 345 unsura indirdi. Hatta farklı kararlar, karar sayısını azalmak için birebir husus altında toplandı. Kararlarda sözler yuvarlak kullanıldı ve makas genişledi. Yani hakimin ceza takdir aralığı genişledi. Örneğin ölümlü trafik kazalarında yargıç 2 yıl ile 15 yıl ortasında ceza verebiliyor. 

‘GENİŞ TAKDİR YETKİSİ HAKİME BASKI GETİRDİ’

– Bunun nasıl bir yan tesiri oldu?

İfadeleri yuvarlak kullanmak baskının önünü açar. Hakime, “Şöyle uygula, bu türlü ceza ver, uzman var” denir. İstenilen ceza verilmezse hakimi sürerler. 50 yıldır hukukçuyum. Eski öğrencilerim, etrafımdaki yargıçlar, siyasi baskı altında olduklarını, vilayet hatta ilçe liderlerinden bile baskı yapıldığını söylemektedirler. Yani hakimin takdir yetkisinin geniş olması baskıyı getiriyor. Bu şuurlu bir seçim. Bu durum, ceza hukukunda yasallık prensibinin ziyan görmesine neden oldu. Bu ortada AKP devrinde cezalar da arttırıldı. Münasebet olarak da “Ortalık kabahatten geçilmiyor. Bunları cezalarla bastıralım” denildi. Fakat bastıramadılar, bastıramazsınız da. Zira ekonomik durum da düzgün değil. 

– Hukukta herkesin üzerinde uzlaşabildiği, toplum vicdanını zedelemeyecek kanunlar ne kadar mümkün? 

Her kanun birilerini mutlu ederken, birilerini etmez. Her hukuksal tasarruf için bu geçerli. Hukuk kuralları, hukuk devleti bu türlü bir yapıdır. Dileğimiz ve olması gereken; beşere en az ziyan vermesi, herkesin menfaatini adil bir biçimde müdafaasıdır. Ülkü kanun, her iki tarafı da gözeten, herkese devlet imkanlarını veren, eşit uygulayan kanundur. Ülkü olanda “Senin adamın, benim adamım, senin akraban, benim yakınım” olmaz. 

– Siz de İstanbul Üniversitesi mezunusunuz, diploma iptali kararı için değerlendirmeniz nedir?

Bir hukukçu olarak İmamoğlu’nun diplomasının elinden alınmasına tahammül edemiyorum, bunu kabullenemiyorum. Ben, Anadolu’nun bir köyünden, görkemli, anıtsal bir binaya, İstanbul Üniversitesi’ne okumaya gittim. O bina 31 sene evvel verilmiş bir diplomayı yok saydı. 1990 yılında Fakülte Yönetim Kurulu İmamoğlu ile bir arada 51 kişinin yatay geçişini kabul etmiştir. Geçiş o günkü kurallara uygundur. Şahsa özel süreç yapılmamıştır. Sonradan değişen kurallar yahut idari yanılgılar İmamoğlu’nu bağlamaz. İmamoğulu için kazanılmış hak kelam bahsidir. O bina, diploma iptali kararıyla kendini kirletti. Hiçbir tüzel, ahlaki yahut dini pahaya dayanmıyor. İçim yanıyor. Bu Ortaçağ devletlerinde bile olmaz. Türkiye bir hukuk devletidir. Türkiye, İlkçağ’a döndü. Siyasi rakibi bertaraf etmenin yolu diplomasını iptal etmek midir? İmamoğlu aday olabilirse muhtemelen kazanacak. Onun susturulması, bir halde bertaraf edilmesi, yıpratılması lazım. Bu nedenle yapılıyor. Bu, milletin oy hakkını, seçim hakkını elinden almaktır ve bilinerek, istenerek yapıldığı için suçtur. Bir devlet başkanı düşünün ki kendi adayını kendisi belirliyor. Bu olmaz. TCK’nin 309. Hususu ihlal edilmiş olur. 

– İmamoğlu’nun önündeki hukuksal pürüzler nasıl kalkar?

İdare Mahkemesi diploma iptali kararını ortadan kaldırırsa -iptal ederse- pürüz kalmaz. Açılan davalar hakkında mahkemeler beraat kararı verirse pürüz kalmaz. Lakin beraat etse de bunların katılaşması lazımdır. Savcılık istinafa ve temyize gidebilir. Bu nedenle uzun vakit alır. Mahkum olursa aday olamaz. Bir oburu aday olur. Parlamento ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılır. Seçimleri muhalefet kazanırsa ilgili kanunlar değiştirilir, seçimleri yenileme kuralları oluşursa yeni seçime gidilir. İmamoğlu o vakit aday olur. 

PORTRE

1946’da Yozgat’ta doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne bitirdi. Yurt dışında devlet bursuyla okudu. Ankara hâkim adaylığı, Bergama Cumhuriyet Savcılığı yaptı. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde vazife yaptı. 1987’de Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne atandı. 1995’te de profesör oldu. Roma Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde, Almanya’da Freibourg Max-Plank Enstitüsü’nde Ceza Hukuku alanında araştırmalar yaptı. 1996-2002 yıllarında Ord. Prof. Dr. Sulhi Dönmezer’in başkanlığında kurulan Ceza, Ceza Tarz ve İnfaz Kanunları Islahat Komisyonu’nda bulundu. 1999’da Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden emekli oldu.