Ekonomistler piyasanın enflasyon beklentisindeki artışı nasıl yorumluyor?

Getty Images

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Nisan ayı enflasyon bilgilerini 5 Mayıs Pazartesi günü saat 10.00’da kamuoyuyla paylaşacak.

TÜİK’in açıklamasından evvel Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), piyasa beklentilerini yansıtan Nisan 2025 Piyasa İştirakçileri Anketi’ni yayımladı.

Reel ve finansal bölüm temsilcilerinden oluşan 71 iştirakçinin görüşleriyle hazırlanan ankette, yıl sonu enflasyon beklentisi bir evvelki periyoda nazaran artarak yüzde 28,04’ten yüzde 29,98’e yükseldi.

12 ay sonrası TÜFE beklentisi yüzde 24,55’ten yüzde 25,56’ya, 24 ay sonrası beklenti ise yüzde 17,06’dan yüzde 17,69’a çıktı.

TÜİK datalarına nazaran Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), Mart 2025’te aylık bazda yüzde 2,46 olurken, yıllık bazda yüzde 38,1’e gerilemişti.

Merkez Bankası Lider Yardımcısı Hatice Karahan, 24 Nisan’da Washington’da düzenlenen Global Görünüm Forumu’nda yaptığı konuşmada, Mayıs 2024’te yüzde 75 düzeyinde olan yıllık enflasyonun Mart 2025 prestijiyle yüzde 38,1’e gerilediğini belirtti.

Karahan, enflasyondaki bu düşüşün hem piyasa hem de hanehalkı beklentilerini olumlu etkilediğini vurguladı.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de 18 Nisan’daki Memleketler arası İktisat Tepesi’ne gönderdiği görüntü iletide, enflasyonun 10 aydır aralıksız düştüğünü ve bu düşüşün kararlılıkla süreceğini söyledi.

Şimşek, “Bu hususta çok güçlü bir siyasi irade ve çok güçlü bir programımız var” tabirlerini kullandı.

‘2 YIL SÜREN İSTİKRAR PROGRAMI YOKTUR’

Bu tabloyu BBC Türkçe‘ye pahalandıran Kadir Has Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erinç Yeldan, Türkiye’deki enflasyonun artık yapısal ve dirençli bir nitelik kazandığını vurgularken, para siyasetinin tek başına kâfi olmayacağına dikkat çekti.

“Enflasyonu tetikleyen birinci ögeler pandemi ve memleketler arası tedarik zincirindeki arz şoklarıydı. Lakin sonrasında, Merkez Bankasının ‘heterodoks’ siyasetleri ve siyasi müdahalelerle tablo daha da ağırlaştı” diyen Yeldan’a nazaran enflasyonla gayret için toplumsal mutabakat içeren, maliyeti yüksek ancak gaye odaklı gelirler ve toplumsal siyasetler gerekiyor.

2023 Haziran’ında Mehmet Şimşek’in bakan olarak göreve gelip iktisat idaresinin değişmesiyle “rasyonel politikalara” dönüş vaadi verildiğini hatırlatan Yeldan, bu vaatlerin hayata geçirilemediğini savundu.

“Merkez Bankası’nın gecikmiş adımları ve inanç kaybı, enflasyonu kalıcı hale getirdi. Bugün geldiğimiz noktada, yalnızca para siyasetiyle çaba kâfi değil,” diyen Yeldan, kapsamlı bir gelirler ve toplumsal siyaset stratejisi gerektiğini belirtti.

“2023 Haziran’dan bu yana 2 yıl geçti. İnsanlık tarihinde 2 yıl süren istikrar programı yoktur. İstikrar programları kısa müddette tesir eder; birkaç ayda sonuç alınır. 2 yıllık süreç artık istikrar değil, bir kalkınma stratejisi olur.

“Bu müddet zarfında Türkiye’nin gelirleri çok yeterli planlanmış bir servet vergisi, örneğin bir sarsıntı vergisi üzere, birebir vakitte kapsamlı toplumsal yardım düzenekleri ile desteklenen bir program uygulaması gerekiyordu. Bu fırsat kaçtı.”

Getty Images

Koç Üniversitesi’nde ve İngiltere’deki Durham Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan ekonomist Doç. Dr. Cem Çakmaklı, bu tabloyu değerlendirirken bilhassa 19 Mart’ta Ekrem İmamoğlu’nun İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı vazifesinden uzaklaştırılmasıyla yaşanan siyasi gelişmelerin akabinde piyasalarda oluşan güvensizliğin, yalnızca para siyaseti araçlarıyla giderilemeyeceğine dikkat çekti.

BBC Türkçe’ye konuşan Çakmaklı’ya nazaran, rezervlerdeki süratli erime ve Türkiye’nin artan risk primi bu güvensizliği pekiştiriyor:

“19 Mart’tan sonra bir kırılma oldu ve bana kalırsa bu pek süreksiz değil. Birinci başta 40-50 milyar dolarlık bir rezerv erimesi yaşandı. Net rezervler şu anda 7 milyar dolara kadar gerilemiş durumda. Para siyasetindeki inancın de işe yaramayabileceği bir konumdayız.”

‘ŞİMŞEK’İN AÇIKLAMALARI GERÇEKLİKTEN UZAK’

Yeldan, enflasyonla gayretin toplumsal adalet temelli bir boyutu olduğunu vurguladı.

TÜİK datalarına dayanan hesaplamalarına nazaran, düşük gelirli vatandaşların yaşadığı enflasyon resmi oranın çok üzerinde:

“Alt gelir kümelerinin tüketim kalıplarına baktığımızda – besin, kira, ulaşım üzere kalemler – bu kesitlerin karşılaştığı enflasyon yüzde 50-60 civarında. Merkez Bankası’nın ilan ettiği yüzde 30’luk oran, bu kesitin mutfağına iki katı olarak yansıyor. Bu şartlarda insanlara ‘enflasyonla çabada başarılıyız’ diyemezsiniz. Yılda bir sefer yapılan taban fiyat artırımı ile bu inanç yine kurulamaz. Vakte yayılan, sürdürülebilir toplumsal siyasetler gerekir.”

Yeldan’a nazaran, Merkez Bankasının itimat kaybı yaşadığı bir ortamda Şimşek’in “kristal küre bize enflasyonun düşeceğini söylüyor” tipinden açıklamaları inandırıcı bulunmuyor:

“Sayın Şimşek’in açıklamaları gerçeklikten uzak. Ekonomik itimat tahrip edilmişken, yalnızca beklenti idaresiyle bu iş yürümez. Merkez Bankası’nın siyaset faiziyle sonlu tahlilleri, ne içeriden gelen şoklara – örneğin 19 Mart krizi – ne de dışarıdaki jeopolitik sarsıntılara karşı kâfi olacaktır.”

Getty Images

Doç. Dr. Çakmaklı’ya göre Türkiye’de sıradan vatandaş, enflasyonun düşeceğine dair inancını kaybetmiş durumda.

Bunun temelinde yalnızca ekonomik datalar değil, tıpkı vakitte mevcut politik atmosfer de yatıyor:

“Vatandaş, devamlı politik şok geldiğini biliyor. Bu türlü bir ortamda geniş toplum kesitlerini enflasyonun tek haneye ineceğine inandırmak çok güç. Ya politik yapıyı düzelteceksiniz ya da uzun periyodik bir resesyon olacak. Lakin hükümetin bu ikinci seçeneğe müsaade vermesi imkânsız.

“Kamu tarafı enflasyonun o kadar da düşmesini istemiyor olabilir. Enflasyon, devletin borçlarını daha kolay ödemesini sağlar. Vatandaş da bence alttan alta bunu biliyor.”

‘PROGRAMIN SONU GELMİŞ OLABİLİR’

Uzmanlara nazaran Türkiye’nin enflasyonla gayret edebilmesi için iktisat siyasetlerinin tüm toplumu kapsayan adil bir mutabakatla yürütülmesi gerekiyor.

Ancak mevcut siyasal atmosferin bunu sağlayacak iradeye “sahip olmadığını” savunan Yeldan, şöyle devam etti:

“Gelirler siyaseti bir maliyet yaratır. Bu maliyeti kimin üstleneceği konusunda netlik gerekir. Üst gelir kümelerine, finansal sermayeye yük bindirecek bir düzenleme koşul. Lakin bugün hükümetin bu türlü bir stratejiyi oluşturacak ne gücü ne de vizyonu var.”

Çakmaklı’ya nazaran, mevcut ekonomik program artık sonuna yaklaşıyor olabilir. Zira yapısal kırılmalar, rezerv kayıpları ve artan döviz talebi, programın sürdürülebilirliğini tehlikeye atıyor:

“Döviz talebi devam ederse ya faiz artırılacak ya da eksi rezervlere geçilecek. Yazın turizm gelirlerine güveniliyor ancak bence bu sürdürülebilir değil. Şayet ekonomik datalarda düzelme görülmezse, enflasyonun daha yüksek seyretmesine göz yumulacağı, büyümeye odaklı yeni bir program açıklanabilir.”