Galaksi dışında nadir karadelik olayı keşfedildi
Zwicky Süreksiz Tesisi (ZTF), 2024’te gökyüzünde alışılmadık bir parlaklık tespit etti. AT2024tvd ismi verilen bu obje, muhteşem kütleli karadeliklerin tipik olarak bulunduğu galaksi merkezlerinden 2.500 ışık yılı uzakta ortaya çıktı.
Peki bu keşif, kozmik bulmacaya nasıl bir kesim ekledi? Başlangıçta otomatik sistemler bu objeyi karadelik olarak işaretlemedi. Lakin Hubble ve Very Large Array teleskoplarından gelen bilgiler, bir yıldızın gezgin bir karadelik tarafından yok edilişini ortaya koydu. Olay şöyle gerçekleşti… Yıldız, kara deliğin gelgit kuvvetlerine yenik düştü. İç katmanları spiral çizerek kara deliğe çekildi ve elektromanyetik spektrum boyunca parlak radyasyon yaydı.
Chip’in aktardığına nazaran spernovadan farklı olarak, ışık vakitle sönmedi; zira yıldız hususu karadeliğe düşmeye devam etti.
Bu süreç, bir Gelgit Bozulma Olayı (TDE) olarak tanımlandı. Fakat soru şuydu: Karadelik neden galaksi merkezinden bu kadar uzaktaydı?
Karadelikler nasıl “gezgin” olur?
Cevap, galaksi birleşmelerinin dinamiklerinde gizli. Büyük galaksiler, küçük galaksileri yutarak büyür. Lakin bu birleşmeler sırasında, karadeliklerden biri galaksi merkezinden dışarı fırlatılabilir. Kütleçekimsel etkileşimler, kara deliği galaksi içinde yavaş bir sürüklenişe zorlar. AT2024tvd’nin de bu halde “sürgün edildiği” düşünülüyor.
Bu tıp gezgin karadelikler tipinin tek örneği değil. Teorisyenler, devasa galaksilerde bir düzineden fazla sürüklenen karadelik olabileceğini öne sürüyor. Galaksi ne kadar büyükse, bu “başıboş” karadelikleri barındırma mümkünlüğü da o kadar yüksek.
Süper kütleli karadelikler, olay ufuklarında yıldızları ışık yaymadan yutabilir. Lakin gezgin karadelikler, daha küçük kütleleri ve dinamik pozisyonları nedeniyle yıldızların son anlarını gözlemlememize müsaade veriyor. AT2024tvd, bu ender fırsatı sunarak bilim beşerlerine şu soruları sordurdu: Galaksimiz Samanyolu’nda emsal gezgin karadelikler var mı; bu olaylar karadeliklerin evrimini anlamada yeni bir pencere açabilir mi?
AT2024tvd, yalnızca bir yıldızın yok oluşunu değil, tıpkı vakitte galaksi birleşmelerinin tarihini de aydınlatıyor. Araştırmacılar, gelecekteki teleskop taramalarının (örneğin Vera Rubin Gözlemevi) bu çeşit olayları daha sık tespit edeceğini ve kainatın karadelik popülasyonunu haritalamada ihtilal yaratacağını kestirim ediyor.
Gezgin karadelikler, galaksilerin görünmeyen mimarları olabilir. AT2024tvd, bu “gölge avcılarının” izini sürmek için sırf bir başlangıç…
