Mahfi Eğilmez’den çarpıcı değerlendirme: Türkiye’de emeğin karşılığı açlık sınırının altında!

İktisatçı Mahfi Eğilmez, “Ücretlerin Tunç Kanunu ve Türkiye Uygulaması” başlıklı yazısında, Türkiye’de sabit gelirli yani maaşlı çalışanların açlık ve yoksulluk sonunun altında bir gelirle yaşamaya çalıştığını kıymetlendirdi.

Eğilmez, fiyatlardaki gerilemeyi şu ifadelerle açıkladı:

“Tunç Kanunu, gerçek fiyatların uzun vadede çalışanın ömrünü sürdürebileceği taban seviyeye gerçek yöneldiğini savunan bir ekonomik yaklaşımdır. Bu görüş, 19. yüzyılda Ferdinand Lassalle tarafından ortaya atılmıştır. Lassalle, bu tezi geliştirirken iki temel yaklaşımdan faydalanmıştır:

David Ricardo’nun rant yasası ve Thomas Robert Malthus’un nüfus üzerine görüşleri. Malthus’a nazaran fiyatlar geçim seviyesinin üzerine çıktığında nüfus artar, bu seviyeye yaklaştığında ise azalır.

Tunç Kanunu’na nazaran, fiyatlar geçimlik seviyenin altına inemez zira bu düzeyin altında insan hayatını sürdüremez. Emek piyasasında yaşanan rekabet, fiyatların yükselmesini maniler. Bu nedenle, gerçek fiyatlar daima bir düşüş eğilimi gösterir ve geçimlik düzeye yaklaşır.”

YETİŞMİŞ EMEK MALİYETİ

Tunç Kanunu’na karşı geliştirilen en güçlü itiraz, Assar Lindbeck ve Dennis Snower’ın “İçeridekiler Dışarıdakiler” Teorisi ile yapılır. Bu teoriye nazaran şirketler, işsizleri işe alıp onları eğitmenin maliyetine katlanmak yerine mevcut çalışanlarını müdafaayı tercih eder ve onları kaybetmemek için fiyatlarını artırırlar. Fakat bu yaklaşım daha çok yetişmiş işgücü için geçerlidir. Niteliksiz işlerde çalışacak bireyler için önemli bir eğitim maliyeti oluşmaz.

Buraya kadar ortaya konan çerçevede kimi kavramların netleştirilmesi gerekiyor.

GEÇİM SEVİYESİ VE GERÇEK ÜCRET

İkinci olarak, geçimlik fiyatın tarifi değişmiştir. Lassalle bu kavramı ortaya attığında geçim seviyesi, sadece barınma, beslenme ve giysi üzere temel masrafları kapsıyordu. Bugün ise bu seviyeye ulaşım, eğitim, kültür ve cümbüş üzere harcamalar da eklenmiş durumda.

Bu çerçevede Tunç Kanunu’nu Türkiye’deki minimum fiyatla kıyaslayabiliriz.

ASGARİ FİYATIN SEVİYESİ

Türkiye’de minimum fiyat brüt olarak 26.005,50 lira, net olarak ise 22.104,67 lira düzeyindedir. Bu kıymetlendirme açısından değerli olan net taban fiyattır zira geçim seviyesiyle kıyaslanabilecek olan ölçü budur.

Yaşam maliyeti, makul bir vakit ve yerde barınma, besin, sıhhat ve vergi üzere temel gereksinimlerin karşılanması için gerekli para ölçüsünü söz eder. TÜRK-İŞ’in bilgilerine nazaran, dört kişilik bir ailenin açlık sonu 24.035,59 lira olarak hesaplanmıştır.

Açlık sonu, dört kişilik bir ailenin yalnızca besin harcamalarını kapsayan, sağlıklı beslenme için gereken asgarî harcama fiyatını tabir eder. Bu hesaba kira, eğitim, sıhhat üzere öteki harcamalar dahil değildir. Bu durumda, 22.104,67 lira olan net minimum fiyat, tek kişinin çalıştığı bir hanede açlık sonunun yaklaşık 1.930 lira altında kalmaktadır. Tıpkı tarihte yoksulluk hududu ise 78.291,84 lira olarak belirlenmiştir.

Yoksulluk sonu, zarurî gereksinimler için yapılması gereken toplam harcamaları kapsar. Yani içinde besin dışında giysi, ulaşım, barınma ve öbür temel harcamalar da yer alır. Ailede hem anne hem baba minimum fiyatla çalışsa, toplam gelir 44.209,34 liraya ulaşır. Bu da ailenin açlık sonunun üstüne çıkmasını sağlar; fakat yoksulluk hududunun hâlâ 34.000 lira kadar altında kalır.

TÜRKİYE’DE TUNÇ KANUNU AŞILDI

Mart 2025 prestijiyle Türkiye’de 15,3 milyon kişi fiyatlı olarak çalışıyor. Taban fiyatla çalışanların sayısı ise tam olarak bilinmemekle birlikte, tahminen bu sayının yarısına yakını yani yaklaşık 7 milyonu bu seviyede çalışıyor. Buna, taban fiyatın biraz üzerinde lakin yoksulluk hududunun altında gelir elde edenler de eklendiğinde sayı muhtemelen 10 milyonu geçiyor.

Bu tablo, Türkiye’de sadece Tunç Kanunu’nun değil, onun da ötesine geçildiğini gösteriyor. Ayrıyeten içeridekiler dışarıdakiler teorisi Türkiye’de farklı bir biçimde uygulanıyor. Şirketler, yeni eleman almak yerine emekliliği hak eden çalışanları, kimi vakit eski fiyatlarıyla kimi vakit da daha düşük fiyatlarla çalıştırmaya devam ediyor.